Statines remmen het vermogen van spiercellen om energie te produceren. Twintig procent van de mensen die deze cholesterolverlagende statines gebruikt heeft daardoor last van spierpijn. In een artikel in de wetenschappelijke tijdschrift Cell Metalbolism tonen onderzoekers van het Radboud UMC aan dat juist de niet-werkzame vorm van de statines die spierpijn veroorzaakt. Die vinding opent de weg naar nieuwe mogelijkheden om de sperpijn te verminderen of te voorkomen.
Statines zijn cholesterolverlagende medcijnen die dagelijks door ruim anderhalf miljoen Nederlanders worden gebruikt. Op dit moment behoren ze tot de medicijnen die het meest worden voorgeschreven. Statines verlagen het cholesterol in het bloed, waardoor de kans op hart-en vaatziekten kleiner wordt.
De meest voorkomende bijwerking van statines is spierpijn. Hoewel het in een enkel geval kan leiden tot ernstige spierafbraak heeft verreweg de grootste groep (twintig procent van alle gebruikers) last van spierpijn zonder spierschade. Toch belemmert deze spierpijn het dagelijks funcioneren. Frans Russel, hoogleraar farmacologie-toxicologie en leider van het onderzoek: "In veel gevallen zorgt die spierpijn ervoor dat patiënten de statines af en toe niet innemen. Om de soms ernstige klachten te verminderen wordt ook vaak de dosis verlaagd. In beide gevallen leidtdat tot een minder effectieve behandeling".
Het onderzoeksteam van het Radboud UC toont nu aan dat de functie van de mitochondrieën wordt geremd. Het team laat dat niet alleen in spiercellen zien, maar ook in de spieren van de groep patieënten met spierpijn na statinegeruik. Maar hoe ontstaat dat probleem dan precies?
tom Schirris, onderzoeker en eerst eauteur van het artikel in Cell Metaolism legt uit: "In het lichaam komen statines in twee chemische vormen voor; als zuur en als lacton. Beide vormen kunnen in elkaar overgaan, maar alléén de zuurvorm zort voor de cholesterolverlaging. De lacton-vorm doet dat niet. In ons onderzoek zien we verder dat juist de niet-werkzame lactonvorm de spierklachten geeft en niet de zuurvorm." De conclusie is dus, dat de spierklachten ontstaan doordat de lactonvorm de werking van de mitochondriën aantast. Mitochondriën zijn de energiecentrales van de cel. Ze zetten voeding om in biobrandstof voor onze cellen. Bijna alle cellen in ons lichaam bevatten mitochondriën. Vooral cellen van organen die heel veel energie verbruien - zoals hart, lever, hersenen en spieren - bevatten heel veel mitochondriën.
Adembenemend.
Nader onderzoek laat zien dat de lacton-vorm een essentieel onderdeel van de energieproductie in de mitochondriën remt. Russel: "Het gaat om de ademhalingsketen in de mitochondriën, de keten waarin de cel door verbruik van zuurstof energie genereert. Die wordt sterk belemmerd. Verder tonen we ook aan dat de statines gedurende de behandeling ophopen in de spier. De stapeling van statines draagt verder bij aan de remming van de optimale werking van de mitochondriën".
Schirris: "De resultaten van onze studie maken het moelijk om onderdelen van deze 'statinestofwisseling' nog verder te gaan ontrafelen. Daar zitten nog een aantal andere aspecten aan die erg interessant zijn om verder uit te zoeken. Verder gaan we, nu we het moleculaire mechanisme heben gevonden dat de spierpijn te verminderen of te voorkomen."
Cholesterolverlagers.
Op dit moment zijn statines de meest geruikte cholesterolverlagende geneesmiddelen die wereldwijd door meer dan honder miljoen mensen worden gebuikt. Ze verminderen de aanmaak van cholesterol in de lever door het remmen van het enzym HMG-CoA reductase. Hierdoor verlagen de statines erg effectief het cholesterolniveau in het bloed. Reden waarom ze door vrijwel iedereen met verhoogd risico op hart- en vaatziekten worden gebruikt.
In Nederland zijnsimvastatine en atorvastatine de meest gebruikte statines. Daarnaast worden ook prvastatine, fluvastatine en rosuvastatine gebruikt.
Bijwerkingen onderschat.
Bij de introductie van statines in 1978 werd het risico op spierklachten geschat op 0,01 tot 0,1 procent. Nu, bijna vier decennia later, is bekend dat de mildere spierklachten voorkomen bij ruim twintig procent van alle gebruikers. De spierklachten variëren van stijfheid in armen en benen tot flinke spierpijn die mensen belemmert in hun dagelijkse activiteiten. Voor deze spierpijn zijn als risicofactoren onder andre genoemd het type statine, leeftijd, geslacht, opname en metabolisme in de lever, etniciteit en het gelijktijdig gebruik van andere medicatie. Tot op heden werd de remming van de mitochondriële funcite voornamelijk toegeschreven aan de verminderede aanwezigheid van bouwstenen van de cel, waarbij cholesterol nodig is voor de productie. Een voorbeeld hiervan is co-enzym Q, een vrij verkrijgbaar voedingssupplement, waarvan gedacht wordt dat het helpt bij spierklachten door statinegebruik. De gunstige effecten hiervan zijn echter maar beperkt.
